Open kijken: Van probleem naar levenskracht!
Wie te maken heeft met beperkingen of ziekte rekent op zorg: gezondheidszorg. Het is dan ook begrijpelijk dat het organiseren van deze zorg zich de afgelopen decennia heeft gericht op deze beperkingen of op die ziekte. Met de bedoeling om er iets aan te doen of om op z'n minst het leven dragelijk te maken. Kortom, om er een oplossing voor te vinden.
Zorg kan verstrikt raken in 'oplossingen'
Door al deze inspanningen kunnen we met elkaar aan veel zorgvraagstukken inmiddels écht iets doen, Toch zijn niet alle problemen op te lossen. Wie in de zorg werkt of met zorg te maken heeft herkent dit. Denk bijvoorbeeld aan chronische ziekten of aan de groeiende wachtlijsten en toenemende personeelstekorten. Met elkaar proberen we nog harder te werken aan oplossingen. Tegelijkertijd merken we dat we met 'meer van hetzelfde' hierin verstrikt raken.
Vastlopen in oplossende zorg
Tijd om breder te kijken: zorg vanuit levenskracht
Werkend in onze dagelijkse zorgpraktijk hadden we altijd al het gevoel dat dit anders moest kunnen. Maar hoe dan!? Op onze zoektocht naar het antwoord op deze vraag zijn wij in contact gekomen met vele inspirerende mensen. Vaak in persoon, soms via hun werken. Onder 'bronnen' op deze website vind je een bloemlezing van deze reis die nog iedere dag voortgaat.
Gaandeweg ontdekten wij dat het antwoord dat wij zochten iets te maken heeft met de manier waarop wij ons als mensen verhouden tot de complexe realiteit van het leven. Wim van Dinten en Imelda Schouten gebruiken de term 'betekenis geven' voor de verschillende manieren waarop wij ons tot die realiteit kunnen verhouden. Zij onderscheiden vier manieren waarop wij betekenis kunnen geven. Dat lijkt aan te sluiten bij de inzichten die wij ook vanuit de andere bronnen meekregen:
Gezondheid krijgt betekenis vanuit zelfbewustzijn (zelf-referentieel):
Mensen kunnen in belangrijke mate zelf bepalen wat goed is voor hun gezondheid en levenskracht. Gebruik makend van hun eigen ervaringskennis en beschikbare mogelijkheden zijn zij goed in staat om (mede) te bepalen wat hen verder kan helpen. Zij willen hiervoor ook de ruimte hebben.
Gezondheid krijgt betekenis vanuit maakbaarheid (rationeel):
Gezondheid en levenskracht kunnen steeds beter worden verklaard met modellen en in de vorm van oorzaak-gevolg relaties. De zorg kan worden georganiseerd als een beheersbaar en gesloten systeem met voorspelbare uitkomsten op individueel en op maatschappelijk niveau. Zorgstandaarden en protocollen die hierop gebaseerd zijn waarborgen de beste kwaliteit van zorg (evidence based).
Gezondheid krijgt betekenis vanuit menswaardigheid (groeps-sociaal):
Wij delen met elkaar de behoefte om deel te zijn van gemeenschappen waarin mensen op elkaar betrokken zijn vanuit gelijkwaardigheid en 'naar elkaar omzien'. Solidariteit, inclusiviteit en gelijkwaardigheid zijn hierbij cruciale begrippen. Deze onderlinge verbondenheid is een cruciale pijler van levenskracht en gezondheid.
Gezondheid krijgt betekenis vanuit emergentie (evolutionair):
Levenskracht en gezondheid ontstaan in wisselwerking tussen een ongekend aantal factoren. Die wisselwerking leidt op verschillende momenten en in verschillende situaties tot verschillende uitkomsten. Levenskracht en gezondheid zijn daarmee specifiek, subjectief en episodisch.
In het dagelijks leven schakelen we allemaal automatisch tussen deze vier vormen van betekenis geven. Daarbij ontwikkelt ieder van ons gaandeweg één of twee voorkeursmanieren: manieren waarvan we hebben ervaren dat ze voor ons werken. Deze voorkeuren ontstaan organisch, in wisselwerking met de omgeving. Wie er bijvoorbeeld gaandeweg aan gewend is geraakt om vanuit 'zelfbewustzijn' te handelen, ziet in elke nieuwe situatie weer mogelijkheden om het op die manier aan te pakken. Als dat werkt, wordt de voorkeur bevestigd en zal een volgende situatie opnieuw van daaruit worden bekeken.
Terwijl wij zo (ongemerkt) onze voorkeursmanieren ontwikkelen ontstaat er tegelijkertijd een blinde vlek voor de andere manieren. We doen er steeds minder ervaring mee op en voelen er daardoor steeds minder mee vertrouwd. Onvermijdelijk komt er echter een moment dat ook op die manieren van betekenis geven een appél gedaan wordt. Dan doet de situatie bijvoorbeeld een appél op ons vermogen om vanuit 'emergentie' te handelen maar zitten we vast in onze voorkeursmanier vanuit 'maakbaarheid'. In de ruim tien jaar dat wij inmiddels werken vanuit dit inzicht hebben wij ontdekt dat een vastgelopen situatie in de zorg bijna altijd te maken heeft met zulke blinde vlekken. Zorg die zich richt op 'oplossen' steunt op de voorkeursmanieren vanuit 'zelfbewustzijn' en 'maakbaarheid'. De beide andere vormen (menswaardigheid en emergentie) zijn dan in de blinde vlek terecht gekomen. Als het lukt om deze opnieuw te activeren kan een vliegwiel van levenskrachtige zorg op gang komen.
Ruimte door levenskrachtige zorg
Deze verbreding vraagt om een ander repertoire: ontknopen
In alle gesprekken die wij voeren herkennen de meeste mensen de doorbraak die met een verbreding van 'problemen' naar een breder perspectief op 'levenskracht' bereikt kan worden. Tegelijkertijd blijkt het makkelijker gezegd dan gedaan. Dat is ook onze eigen ervaring. We kunnen nu ook zien waar dit door komt: de manieren die we nu ineens weer nodig hebben zitten inmiddels in onze blinde vlek! Ook nu ze door de situatie weer in beeld zijn gekomen zijn ze niet zomaar ineens weer 'op sterkte'. Het vraagt om het versterken van een handelingsrepertoire dat langere tijd minder gebruikt is. Het opnieuw ontwikkelen van dat repertoire vraagt de nieuwsgierigheid die nodig is om patronen te herkennen. Het vraagt empathie die nodig is om zich te verbinden met de basisbehoeften van onszelf en van de ander en moed om om het eigen vertrouwde actie-reactie repertoire los te laten. Het vraagt daadwerkelijk om een paradigmatische overgang: van oplossen naar ontknopen. Het vraagt om de kunst en kunde van ontknopen.
De kern van dit repertoire hebben wij vertaald naar de drie zevens van Triple Zeven.